Ҫитес тунтикун, ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче, Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче «Алфавитпа майлаштарнӑ чӑваш тӗнчи» ятпа ҫӗнӗ словарьсен хӑтлавӗ иртӗ. Унта юлашки вӑхӑтра пичетленсе тухнӑ виҫӗ сӑмах пуххипе паллаштарӗҫ.
Пӗрремӗшӗ: Скворцов Михаил Иванович хатӗрленӗ чӑвашла-вырӑсла словарӗ. Вӑл икӗ томпа тумалла. Пӗрремӗшӗ пӗлтӗр кун ҫути курнӑ, иккӗмӗш томӗ вара кӑҫал тухмалла.
Иккӗмӗшӗ: Чӑваш чӗлхин ӑнлантаруллӑ сӑмах кӗнекин 4-мӗш томӗ. Вӑл 2020 ҫулта пичетленнӗ. Ку словарь пурӗ 7 томран тӑмалла.
Виҫҫӗмӗшӗ: Дегтярёв Геннадий Анатольевич хатӗрленӗ «Чӑваш чӗлхин тематикӑлла диалектологи словарӗ: Чӗрчунпа ӳсен-тӑран ячӗсем» словарь. Вӑл пӗлтӗр пичетленнӗччӗ.
Мероприятине Чӑваш чӗлхи кунне халалласа ирттерӗҫ. Вӑл 15 сехет те 30 минутра пуҫланӗ.
Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче Ермей Рожанский хатӗрлесе кӑларнӑ пӗрремӗш чӑвашла кӗнеке тухнине халалласа ҫавра сӗтел иртрӗ. Унта Чӑваш кӗнеки кунне йӗркелесси пирки сӑмах хушрӗҫ.
Ҫавра сӗтеле Оля Тимофеева ертсе пычӗ. Салам сӑмахӗсене вулавӑш директорӗ Роза Михайловна Лизакова, ҫыравҫӑсен Пӗрлӗхен ертӳҫи Лидия Филиппова тухса каларӗҫ.
Ҫавра сӗтелте тӗп сӑмаха Виталий Григорьевич Родионов каларӗ. Вӑл Ермей Рожанский ӗҫӗ-хӗлне епле тӗпчени пирки, унӑн пурнӑҫӗ ҫинчен каласа пачӗ. Сӑмах май, итлекенсемшӗн унӑн сӑнне мӗнле тупни кӑсӑклӑ пулчӗ. Тӗплӗнрех Ермей Рожданский пурнӑҫӗ пирки гуманитари институтӗнче вӑй хуракан истори ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Дмитрий Викторович Басманцев каласа пачӗ. Ҫавӑн пекех тухса калаҫакансен йышӗнче Студенцов О.Р., Осипов Н.Н., Иванова А.М. пулчӗҫ.
Ҫавра сӗтеле пухӑннисем Чӑваш кӗнеке кунне кашни ҫул ҫӗртме уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче ирттерме палӑртрӗҫ. Ку уявӑн сумӗ малашне Чӑваш чӗлхи кунӗ, Чӑваш тӗрри кунӗ пекех ӳсессе шанса каларӗҫ.
Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче паян чӑваш чӗлхи тавра ҫавра сӗтел иртрӗ. Ӑна наци вулавӑшӗн ӗҫченӗсем ҫӗнӗ чӑваш ҫырулӑхне йӗркеленӗренпе 150 ҫул ҫитнӗ май йӗркеленӗ.
Ҫавра сӗтелте сӳтсе явнӑ тӗп ыйтусенчен пӗри — компьютерта тата смартфонра чӑвашла ҫырнӑ чухне чиксе тухакан йывӑрлӑхсем. Уйрӑмах пухӑннӑ халӑха тӗрлӗ учрежденисенче тӗрлӗрен майсемпе усӑ курса ҫырни канӑҫ памасть. «Чӑваш шрифчӗсемпе» усӑ курса ҫырнисем пурин те вуланмаҫҫӗ, теприсен «ӳ» вырӑнне икӗ пӑнчӑлли тухать тата ытти те.
Уйрӑмах смартфонсем ҫинче чӑвашла ҫырма йывӑрри пирки калаҫрӗҫ. «Яндекс.Клавиатура», «GBoard» йышши сарӑмсем пур пулин те вӗсем ҫинчен халӗ те пурте пӗлмеҫҫӗ. Play.Market-ра вырнаҫнӑ ытти тӗрлӗрен сарӑмсем те чылай йывӑрлӑх кӳреҫҫӗ — хӑшӗ-пӗри чӑвашла ҫырма май парать пулин те, анчах пур саспаллине те пичетлеме май памаҫҫӗ иккен.
Ҫавра сӗтелте сӳтсе явнӑ хыҫҫӑн тӳре-шара патне ҫырупа тухма йышӑнчӗҫ. Унта чӑвашла ҫырас меле стандартизацилеме, тӗрлӗ учрежденисене хальхи меслетсем ҫине куҫарас ӗҫре тата чӑвашла сарӑмсене операци системисене хушас ӗҫре пулӑшма ыйтса ҫырӗҫ.
Нумаях пулмасть ЧР Наци вулавӑшӗ ыйтса пӗлмелли службӑна хута янӑ. Вӑл чӑваш чӗлхипе ҫыхӑннӑ.
Вӑл е ку сӑмах чӑвашла мӗнле куҫнине пӗлместӗр-и? Тен, эсир сӑмах е сӑмах ҫаврӑнӑшӗн пӗлтерӗшне ӑнланмастӑр? Ҫак службӑна шӑнкӑравлама пултаратӑр. Унта ҫак номерсемпе шӑнкӑравласа ҫитме пулать: 8(8352) 23-02-17 (146, 147 хушмалла).
Вулавӑш ӗҫченӗсем пулӑшу ыйтнӑ ҫынна литература та сӗнме пултараҫҫӗ. Ыйтса пӗлмелли служба ӗҫ кунӗсенче ҫеҫ ӗҫлет.
Паян Чӑваш Республикин Наци вулавӑшӗнче таврапӗлӳҫӗсен пӗрлӗхне йӗркеленӗренпе ҫавра ҫул ҫитнӗрен уявлас ыйтусене сӳтсе яврӗҫ.
Кӑҫал таврапӗлӳҫӗсен пӗрлӗхӗ икӗ дата палӑртать. Пӗрремӗшӗнчен, ку — вырӑнти тавралӑха тӗпчекенсен пӗрлӗхне никӗсленӗренпе 100 ҫул ҫитни, иккӗмӗшӗнчен — «Чӑваш таврапӗлӳҫӗсен пӗрлӗхӗ» Чӑваш Республикин обществӑлла пӗрлӗхӗ 30 ҫул тултарни.
Оргкомитет ларӑвӗнче Сӑрпа Хусан хӳтӗлев чиккисене тунине ҫутатса паракан кӗнекесен куравне йӗркелеме палӑртрӗҫ. Ҫавӑн пекех паллӑ кун тӗлне чи лайӑх таврапӗлӳ кӗнекисен йышне хатӗрлеҫҫӗ. Ҫакна палӑртмалла: таврапӗлӳҫӗсем ҫулсерен вун-вун ҫӗнӗ кӗнеке хатӗрлеҫҫӗ, ҫавӑнпа тулли курава йӗркелеме йывӑр пулӗ.
Ҫавӑн пекех оргнкомитет ҫулленхи пуху вӑхӑтӗнче тухса каламалли докладсен списокне хатӗрлерӗ. Кунта ҫамрӑксене таврапӗлӗве явӑҫтармалли майсене сӳтсе явни те, Википедире таврапӗлӗве аталантарасси те, тӗпчевре Яндекс.Тӑлмачпа усӑ курасси те. Тӑхтавсенче чӑваш хореографийӗн уйрӑмлӑхӗсем ҫинчен каласа пама йышӑннӑ, ҫавӑн пекех фольклор коллективӗсем хӑйсен пултарулӑхӗпе паллаштарӗҫ.
Юбилейсене пуш уйӑхӗн 27-мӗшӗнче чӑваш таврапӗлӳҫӗсен пӗрлӗхӗ ҫуллен ирттерекен пухӑвӗнче паллӑ тӑвӗҫ.
Паян ЧР Наци вулавӑшӗн директорне Светлана Стариковӑна тивӗҫлӗ канӑва янӑ. Ӑна ӗҫрен кӑларасси пирки ЧР Элтеперӗ Олег Николаев хушу алӑ пуснӑ.
Светлана Старикова – 65 ҫулта. Вӑл Наци вулавӑшӗнче 1997 ҫултанпа ӗҫленӗ, ӑна 17 ҫул ертсе пынӑ. Светлана Михайловна пуҫарнипе вулавӑшпа Чӑваш халӑх поэчӗн Геннадий Айхин асӑну залне уҫнӑ. Ҫавӑн пекех наци культурисен залӗ, Патшалӑх символӗсен залӗ тата ытти зал йӗркеленнӗ.
Сӑмах май, Светлана Старикова нумаях пулмасть 65 ҫулти юбилейне паллӑ тунӑ.
Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче ӗнер Олег Николаев, Элтепер тивӗҫӗсене вӑхӑтлӑха пурнӑҫлакан, пултарулӑх ушкӑнӗсемпе тӗл пулчӗ. Тӗлпулӑва, «Патшалӑхӑн культура программине пурнӑҫлас ӗҫе пултарулӑх ушкӑнӗсем хутшӑнасси» ятпа ҫавра сӗтел пек ирттернӗскерне, Роза Лизакова культура министрӗ ертсе пычӗ.
Республикӑра пурӗ вунвиҫӗ пултарулӑх ушкӑнӗ шутланать. Вӗсен йышне ҫыравҫӑсен, художниксен, театр ӗҫченӗсен, композиторсен, артистсен тата кинематографсен ушкӑнӗсем кӗреҫҫӗ. Тӗлпулура кашни ушкӑнах сӑмах пачӗҫ — ертӳҫисем вара вӗсене мӗн пӑшӑрхантарни пирки каларӗҫ.
Пултарулӑх ушкӑнӗсене ытларах енӗпе укҫа-тенкӗ сахал пулни пӑшӑрхантарать. Патшалӑх структурисем кӗнекесем туянма пӑрахни, гонорар фончӗ ҫукки, пултарулӑх студийӗшӗн энергипе тивӗҫтерекен компанисем ҫутӑшӑн предприятисемпе тан тӳллетерни. Ӳнерҫӗсен пӗр ушкӑнне вара вӗсене пултарулӑх студийӗсене уйӑрса паманни пӑшӑрхантарать.
Тухса калаҫакансем чылайӑшӗ чӑваш культурине аталантармалли пирки каларӗҫ. Ҫав шутра чӑваш чӗлхине хистесе вӗрентмелле марри ҫинче чарӑнчӗҫ, кашни ҫынна унӑн чун хавалӗпе чӑвашлӑха туртмалла тесе каларӗҫ.
Чӑваш Республикин наци библиотеки Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалласа «Литературӑллӑ Чӑваш Ен: ҫӗрҫуллӑхри чи килӗшнӗ кӗнеке» вулав референдумне ирттерет.
Унӑн тӗллевӗ наци литературин чи паха тӗслӗхӗсене палӑртса анлӑ сарасси, вулакансен, вулавӑшсен хастарлӑхне ӳстересси. Референдум тапхӑрӗнче вулакансем «Чӑваш литературин ылтӑн ҫӳпҫи: вуламалли 100 кӗнеке» сайтра кӑмӑла кайнӑ кӗнекешӗн/хайлавшӑн сасӑлама пултараҫҫӗ. «Чӑваш литературин ылтӑн ҫӳпҫи» электронлӑ коллекцине 100 чӑваш ҫыравҫин чи пӗлтерӗшлӗ хайлавӗсене вырнаҫтарнӑ, вӑл шутра Констнтин Ивановӑн, Ҫеҫпӗл Мишшин, Петӗр Хусанкайӑн, Ухсай Яккӑвӗн, Геннадий Айхин, Ҫемен Элкерӗн, Юрий Сементерӗн, Хӗветер Уярӑн, Раиса Сарпин, Юхма Мишшин, Ева Лисинан тата ытти паллӑ ҫыравҫӑсен кенекисем. Пухӑма 18 ӗмӗр варринчен пуҫласа 21 ӗмӗр таран тӗрлӗ жанрпа ҫырнӑ илемлӗ литература, популярлӑ ӑслӑлӑх литератури кӗнӗ.
«Ҫӗрҫуллӑхри чи килӗшнӗ кӗнеке» ята чи нумай сасӑ пухнӑ хайлав тивӗҫӗ.
Чӑваш Ене республикӑн пӗрремӗш президенчӗ пулнӑ Николай Федоров килнӗ. Вӑл кунта килсен тӑван чӗлхе ыйтӑвӗ пирки те сӑмах хускатнӑ.
Николай Федоров Шупашкара килсен ЧР Наци вулавӑшӗнче пулса курнӑ. Николай Васильевич ҫитес вӑхӑтра тӑван чӗлхене вӗрентме, учебниксемпе преподавательсене хатӗрлеме хушма укҫа пулассине пӗлтернӗ. Ҫакна Конституцири тӳрлетӳ те, этнокультурӑна упрасси, тума хӗтӗртет.
«Хушма укҫа уйӑрса парӗҫ, хала ав ҫӗнӗ институт, тӑван чӗлхесене вӗренме тата аталанма пулӑшакан федераци фончӗ, туса хучӗҫ, ӑна эпӗ ертсе пыратӑп. Хальлӗхе унта пысӑках мар укҫа, 200 миллион тенке яхӑн», - тенӗ Николай Федоров.
Ҫулталӑкне ку тӗллевпе 2 миллиард тенке яхӑн уйӑрма палӑртаҫҫӗ.
2020 ҫулхи нарӑсӑн 27-мӗшӗнче Яндекс.Тӑлмач сервиса чӑваш чӗлхине кӗртнине халалласа «Чӑваш чӗлхи — тӗнче уҫҫи» хӑтлав иртӗ. Хӑтлав Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗн 1-мӗш хутри акт залӗнче пулӗ, пуҫламӑшӗ — 11 сехетре.
Хӑтлава ӑслӑлӑх, вӗренӳ, культура, хаҫат-журнал ӗҫченӗсене, общество хастарӗсене, чӑваш чӗлхе пӗлӗвӗн ыйтӑвӗсемпе кӑсӑкланакансене йыхравлатпӑр. Наци вулавӑшӗн адресӗ: Шупашкар, Ленин проспекчӗ, 15 ҫурт.
Пӗлме: Яндекс.Тӑлмачра чӑваш чӗлхине нарӑсӑн 1-мӗшӗнче хушнӑ. Ку ӗҫе пурнӑҫлама «Яндекс» компанин куҫару пайӗ, «Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ» ушкӑн, Чӑваш Республикин наци библиотеки, Чӑваш Республикин цифра аталанӑвӗпе информаци политикин тата массӑллӑ коммуникацисен министерстви, «Хавал» пуҫару ушкӑнӗ тата ыттисем хутшӑннӑ. Яндекс.Тӑлмач урлӑ хальхи вӑхӑтра чӑвашларан 100 яхӑн чӗлхене куҫарма пулать, ҫӗре яхӑн чӗлхерен — чӑвашла.
«Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн» ушкӑнне кӗрекенсем: Николай Плотников, Александр Антонов, Светлана Трофимова, Алина Иванова, Эрбина Портнова, Оксана Антонова тата ытти пулӑшуҫӑсем.
+2.3 °C